Bazı işverenler herhangi bir neden ile işçilerin iş akitlerine son verebilmektedir. Böyle durumlarda da işten çıkarılma tazminatı ödemek zorunda olabilirler. İşçilerin iş hayatındaki güvencelerinden birisi olan bu tazminata başvurmaları gerekmektedir.
Günümüzde işten çıkarılma tazminatı genel olarak kıdem tazminatı olarak bilinir. Bu tazminat, işçinin çeşitli nedenlerden dolayı işinden ayrılırken, işveren tarafından 4857 sayılı İş Kanunu gereğince ödemek zorunda olduğu bir tazminat şekli olmaktadır. Kendi isteğiyle işten ayrılan kişilere kıdem tazminatı ödenmez. Kıdem tazminatı sayesinde işçilerin gelir ve iş güvenlikleri sağlanmış, gereksiz işten çıkarmaların ve olumsuz etkileyici durumların ortaya çıkmasının önüne geçilmiştir. Bunun yanında işçilerin onca zaman çalışıp emek verdikleri ve bunun için de birçok kez yıprandıkları yerden, bir yıpranma payı gibi ödül alma hakkı gibi düşünülebilmektedir.
Hangi Durumlarda Tazminat Alınabilir?
Gerekçeleri üç farklı şekilde belirtmek mümkün kılınmaktadır. Birincisi; işçi, haklı nedenle iş akdini feshederse kıdem tazminatına hak kazanabilir. İkincisi; işveren tarafından haksız nedenle yapılan fesih halinde de işçi kıdem tazminatına hak kazanır. Üçüncüsü; işçinin kanunda belirtilen sebepler ile istifa etmesidir.
İşçinin askere gitmesi halinde, askerlik başvurusu sonrasında yazılı olarak işverene başvurularak, kıdem tazminatı almak için önü açılabilir. Kadın işçiler, evlendikten itibaren bir yıl içerisinde yazılı olarak başvuru yaparak iş akitlerini feshedebilir ve kıdem tazminatlarını kazanabilirler.
Kanunda belirtilen emeklilik şartlarını taşıyan işçi, işverene başvurarak kıdem tazminatından yararlanabilir. İşçi, iş akdi devam ederken ölürse, bu da hukuk nezdinde bir istifa olarak sayılır. İşçinin mirasçıları işverene başvurarak, işçinin kıdem tazminatını almak için gerekli işlemlere başlayabilir.
Hak Kazanma ve Ödenme İşlemleri
İş akdi işveren tarafından sona erdirilen işçi işsizliğin ve gelecek korkusunun yarattığı psikolojik baskı ve moral bozukluğu ile ne yapacağını bilememektedir. İşverenler ise güçlü konumunun verdiği rahatlık ile hareket etmektedir. Sonuçta işini ve ekmeğini kaybeden, gelecek korkusu çeken işveren değildir. Kötü niyetli işverenler işçinin aksine ayrıca bu konularda tecrübe sahibi olması nedeni ile işçiyi hukuksal olarak zor duruma düşürebilmektedir. Bu nedenle kötü niyetli işverenler tarafından işçiye tazminat ve diğer işçilik haklarını vermemek için çeşitli yöntemlere başvurulmaktadır.
İşçilerin çoğunun yanlış bildiği üzere kıdem tazminatı her halükarda ödenecek bir tazminat değildir. Yani iş akdini bir başka işe girmek için, şehir değişikliği vs. gibi kendisine özgü nedenler ve kendi isteği ile sona erdiren işçi kıdem tazminatına hak kazanamamaktadır. İşten işveren tarafından çıkarılan işçi kıdem tazminatı ve ihbar tazminatına hak kazanabilir. Askerlik, kadınlar için evlenme, emekli olma, emekli olmak için çalışma ve prim süresinin doldurup yaş haddinin beklemek, işyerinden ve işverenden kaynaklanan ciddi sebepler mevcut olduğu takdirde iş akdi işçi tarafında da sona erdirilse dahi kıdem tazminatına hak kazanılır.
İşverenlerin çoklukla başvurduğu bir yöntem ise iş akdine son verdikleri işçiye sadece asgari ücret üzerinden hesaplanan kıdem tazminatının ödenmesidir. Bu uygulama işçilerin son derece aleyhinedir. 10 yıl çalışmış ve son net maaşı 1,500 TL olan bir işçi asgari ücret üzerinden yaklaşık 6.000 TL civarında kıdem tazminatı alacaktır. Ancak kendisine ödenmesine rağmen gerçekte alması gereken kıdem tazminatı en az 20.950 TL’dir.
İşçiler işverene karşı açtığı işe iade davasını kazandığı ve bu karar kesinleştiği takdirde işçi bu kararla birlikte bir noter ihtarı ile işe başlama isteğini işverenine bildirmelidir. İşveren bu durumda işçiyi işe başlatmaz ve işe başlatmama yönünden boşta geçen sürelere vs. ilişkin ödemeleri yaptığı takdirde yine kıdem ve ihbar tazminatına esas ücret değişiklik gösterecektir. İşçinin iş sözleşmesinin fesih tarihinin, işverenin işçiyi işe başlatmadığı tarih olarak ayarlanması gerekir.
İşçinin çalışma süresi 1 yılı geçmişse kıdem tazminatı hakkı vardır. Çalıştığı yılbaşına aylık brüt ücreti ve sosyal haklarının toplamı kadar tazminat alır. Ödenmeyen fazla mesai ücreti var ise ya da yıllık izin kullanmamış ise bunlarda hesaplanır.
Kıdem tazminatının ödenmemesi halinde, kıdem tazminatı hakkı için 10 yıl, diğer alacaklar için 5 yıl boyunca dava açma hakkı işçiye tanınmıştır. Sendika durumları sebebi ile iş akdine son verilmiş olan işçi mahkemede lehine bir karar çıkması halinde bir ay içerisinde işe tekrar başlar.
Diğer Yazılar: